استخوان بندی خزندگان
جمجمه خزندگان نسبت به دوزیستان دارای بخشهای استخوانی بیشتری است. ناحیه گیجگاهی جمحمه طی مراحل تکامل ، تنوع ساختاری قابل ملاحظه ای پیدا کرده است. نیای باستانی خزندگان فاقد هر گونه مدخل گیجگاهی بودند. به این وضعیت ابتدایی که در آن سطح جمجمه یکنواخت و بدون مدخل است آناپسید گفته می شود. در خزندگان امروزی این ویژگی مخصوص لاکپشتان است.
بعضی گونه ها دارای یک سوراخ منفرد بالا گیجگاهی در دو طرف جمجمه بودند که به آن یوراپسید می گویند. خزندگان شبه پستاندار دارای یک جفت مدخل زیر گیجگاهی بوده اند و جمجه آنها به نام سیناپسید خوانده می شود. خزندگان مزوزوئیک دارای جمجه ای از نوع دیاپسید بوده اند که در آن هر دو نوع مدخل های بالا و زیر گیجگاهی وجود داشته است. این نوع جمجمه همچنین از ویژگی های اغلب خزندگان معاصر به غیر از لاک پشت ها ست.
سقف کاسه سر خزندگان بر خلاف دوزیستان که پهن و گسترده است ، کمانی و برآمده است. در تعدادی از مارمولک ها ، یک سوراخ آهیانه ای در محل چشم صنوبری یا چشم سوم وجود دارد که سایر خزندگان معاصر فاقد آن هستند. شبه خزندگان به غیر از مارها ، دارای دیواره استخوانی بین کاسه چشمی نیز هستند. در لاک پشت ها و جانوران خویشاوند آنها ، استخوان کام فرعی شروع به پیدایش نموده است این عمل با افزایش طول گذرگاه های بینی که باعث راندن مجاری داخل بینی به عقب دهان می گردند ، به وقوع می پیوندند. در تماسح ها استخوان کام فرعی به خوبی رشد کرده است ، اما در سایر خزندگان این چنین نیست. خزندگان تنها دارای یک کندیل پس سری هستند. استخوان چهار گوش محکم به جمجه جوش خورده است. اما در مارها و مارمولک ها این استخوان متحرک است و تا حدی به صورت لولا بین آرواره بالایی و پائینی عمل می نماید. لاکپشتان فاقد دندان اما دارای منقاری شاخی هستند. سایرخزندگان دندان دارند ، این داندان ها معمولا به استخوان های پیش آرواره ای وآرواره ای در آرواره بالایی و دندانی در آرواره پائینی محدود هستند. اما ممکن است بر روی استخوان های کامی ، ومر و شب پره ای نیز وجود داشته باشد. آرواره پائینی دارای تعدادی استخوان ، هم از نوع غشایی وهم از نوع جانشینی است. میزان اتصال دو نیمه آرواره پائینی در خزندگان مختلف متفاوت است ، چنانچه در لاکپشتان این اتصال محکم و در نتیجه آرواره به هم جوش خورده است. در حالی که درمارها اتصال مزبور سست است و دو نیمه آرواره به وسیله زردپی هایی به هم متصل اند. بعضی از مارها به دلیل وجود اتصال سست بین دو نیمه آرواره پائینی و متحرک بودن استخوان چهارگوش ، قادرند آرواره های خود را به مقدار زیادی از هم باز نمایند و طعمه های نسبتا بزرگی را ببلعند.
ستون مهره خزندگان بجز در مارها و مارمولک های بدون دست وپا ، در بقیه تفاوت های قابل ملاحظه ای دارند و به بخش های گردنی ، سینه ای کمری خاجی و دمی تقسیم می شوند. کندیل پس سری منفردی به اولین مهره گردنی ، به نام اطلس متصل می گردد. دومین مهره گردنی ، آسه است که دارای برآمدگی جلویی به نام زائده دندانی است ، که معتقدند همان جسم مهره اطلس است. مهره های سینه ای دارای دنده هستند که بجز در خزندگان بی دست وپا و لاکپشت ها در بقیه از سطح شکمی به استخوان سینه می رسند. بین مهره های سینه ای و دو مهره خاجی ، مهره های نسبتا قابل انحنای کمری واقع اند. تعداد مهره های دمی بسیار متغییر است ، تمام مهره ها بجز مهره های گردنی و دمی لاکپشت ها ، به صفحات پوستی لاک جانور جوش خورده اند.
بیشتر خزندگان دارای جسم مهره ای پروسلوس اند ، بدین معنی که اتصال مهره ها به یکدیگر ، به صورت اتصال بین برآمدگی کروی یک مهره و فرو رفتگی کروی مهره دیگر است. در بعضی از خزندگان وضعیت برعکس است ( اپیستوسلوس ) ، به طوری که سطح جلویی جسم مهره برآمده و محدب و سطح عقبی آن فرو رفته و مقعراست.
زیست شناسی مهره داران : روبرت توماس ار
مترجم : محمد ابراهیم نژاد
|
